Główne czynniki warunkujące rozwój regionalny
Regiony posiadające profesjonalną administrację charakteryzują się pozytywami, wśród których wyróżniają się (Tamże, s. 8):
– wyższa dynamika społeczna i gospodarcza wyrażająca się w długofalowej działalności kół roboczych, wypracowywaniu dodatkowych projektów, pozyskiwaniu większych środków finansowych ze źródeł prywatnych i publicznych dla projektów regionalnych;
– lepsza sieć kontaktów z innymi regionami, ułatwiająca transfer know-how oraz poszerzanie rynków zbytu, istotne dla pozycji małych regionów na rynku ekonomicznym;
– wyższe ogólnie wskaźniki zatrudnienia- przede wszystkim dzięki otwieraniu nowych rynków oraz wspieraniu budowania egzystencji i projektów rozszerzania działalności gospodarczej;
– wyższe regionalne wskaźniki dochodowe;
– większa integracja społeczna, wyższy stopień więzi ludności z zamieszkiwanym regionem;
– wyższy stopień samodzielności regionu, rozwój regionalnych kompetencji, m.in. w zakresie turystyki czy produkcji wysokiej jakości żywności, przyśpieszenie tempa innowacji, tworzenie warunków rozwojowych w celu przyśpieszenia tempa rozwoju regionalnego.
Proces transformacji gospodarczej w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, w tym Polski w zasadniczy sposób zmienił stosunki gospodarcze i społeczne na szczeblu regionalnym i lokalnym. W wyniku transformacji przeprowadzonej w Polsce do systemu regionalnego wprowadzono nowe kryteria regulujące jego funkcjonowanie, m.in. efektywność w sferze techniczno-ekonomicznej, równość w sferze politycznej oraz samorealizację w sferze kulturowo-społecznej. Konsekwencjami wprowadzonych zmian były: restrukturyzacja regionalna wynikająca z nowych warunków prowadzenia działalności gospodarczej związanych z wolnym rynkiem i koniecznością sprostania wolnej konkurencji. Pojawiły się również negatywne następstwa transformacji, z których szczególnie odczuwalne to bezrobocie i wzrost nierówności społecznej wobec ograniczenia opiekuńczej funkcji państwa. Polaryzacja rozwoju regionalnego miała swoją genezę w różnicach potencjału endogennego regionów na początku transformacji oraz braku mobilności produkcji w krajach posocjalistycznych (P. Churski, Rozwój regionalny w warunkach transformacji gospodarczej i integracji europejskiej, dz. cyt., s. 6).
Do pogłębienia różnic pomiędzy regionami biednymi a bogatymi przyczynia się także efekt spillover, czyli koncentracja czynników rozwoju gospodarczego w dużych aglomeracjach miejskich stojących najwyżej w drabinie rozwoju technologicznego. Rezultatem tego zjawiska jest wzmocnienie istniejących podziałów i w konsekwencji tego nierówny rozwój regionów (Z. Świątkowski, Rozwój przez interakcje- nowy paradygmat rozwoju regionalnego i lokalnego, w: A. Barcik, R. Barcik (red.), Rozwój regionalny i lokalny po wejściu Polski do Unii Europejskiej, t.1, Wydawnictwo Naukowe ATH Bielsko-Biała 2006, s. 212). Dzieje się tak w wyniku negatywnych reakcji regionów peryferyjnych na impulsy płynące z centrów rozwoju: migracje, pauperyzacja społeczeństwa, pogorszenie stanu infrastruktury i innych zasobów. Mogą także wystąpić reakcje pozytywne: absorpcja części zasobów pochodzących z regionów lepiej rozwiniętych, włączenie się w regionalny podział pracy, czerpanie korzyści z kooperacji i integracji regionalnej. Jeżeli efekty pozytywne są silniejsze od negatywnych, wówczas można mówić o wzroście słabiej rozwiniętych regionów (J. Lewczuk, Problemy rozwoju obszarów położonych peryferyjnie, w: A. F. Bocian (red.), rozwój regionalny: podstawowe cele i wyzwania, wyd. Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2007, s. 195).
Istotnym zjawiskiem wpływającym na rozwój regionalny jest proces integracji z Unią Europejską, której polityka zmierza do osiągnięcia spójności ekonomicznej i społecznej regionów. Z tej przyczyny Zjednoczona Europa staje przed wyzwaniami związanymi z ukształtowaniem nowych czynników rozwoju regionalnego, zwłaszcza (P. Churski, Rozwój regionalny i lokalny w warunkach transformacji gospodarczej i integracji europejskiej, dz. cyt. , s. 8-9):
– znacznym powiększeniem różnic społecznych i ekonomicznych w następstwie poszerzenia UE, którego konsekwencją może być zarówno konwergencja dochodów związana z przepływem kapitału, siły roboczej i wiedzy z regionów silnych do słabo rozwiniętych, albo też dalsza polaryzacja w wyniku umocnienia się biegunów wzrostu gospodarczego i stagnacji regionów zapóźnionych gospodarczo;
– przypuszczalnym przyśpieszeniem zmian gospodarczych w wyniku pogłębiającej się globalizacji i w konsekwencji wzrostu konkurencji;
– nowymi uwarunkowaniami rozwoju powstałymi wskutek rewolucyjnych przemian w nowych technologiach i rozwojem gospodarki opartej na wiedzy;
– tradycyjnymi uwarunkowaniami występującymi w krajach członkowskich UE, m.in. spadającym tempem rozwoju gospodarczego „starych” państw członkowskich- UE 15, zagrożeniami dla rynku pracy wynikającymi ze starzenia się społeczeństwa, problemem imigracji obywateli państw trzecich do miast i aglomeracji krajów UE.