Wpływ infrastruktury kulturalnej na gospodarkę regionu
W kontekście analizy działań w obszarze infrastruktury kulturalnej jako czynnika rozwoju regionalnego należy zwrócić uwagę na następujące kryteria warunkujące ich powodzenie ( Tamże, s. 7):
– skuteczność – pozwala ocenić, do jakiego stopnia cele inwestycji w obszarze infrastruktury kulturalnej zdefiniowane na etapie programowania produktu i rezultatu zostały lub zostaną osiągnięte, oraz pozwoli odnieść osiągnięte efekty interwencji do zmian w jakości i dostępności oferowanych usług kulturalnych;
– użyteczność – pozwala ocenić, czy dane projekty wybierane do realizacji są zgodne z rzeczywistymi potrzebami społeczno-gospodarczymi;
– efektywność – pozwala ocenić poziom efektywności ekonomicznej projektów, jako stosunku poniesionych nakładów (finansowych) do osiągniętych efektów;
– przewidywana trwałość- pozwala ocenić, na ile można się spodziewać, że pozytywne zmiany wywołane oddziaływaniem inwestycji będą się utrzymywały również po jej zakończeniu – w tym kontekście powinno nastąpić oszacowanie kosztów utrzymania inwestycji i odpowiedź na pytanie, czy nie będą one stanowiły nadmiernych obciążeń finansowych dla budżetu beneficjentów.
Ocenę wpływu infrastruktury kulturalnej na gospodarkę regionalną dokonuje się w oparciu o następujące źródła badawcze, niezbędne do przeprowadzenia analizy (Tamże, s. 6-7):
– bazy danych MRR o projektach finansowych z funduszy strukturalnych w ramach NPR 2004 – 2006;
– danych monitoringowych instytucji zaangażowanych w realizację projektów i programów w zakresie infrastruktury kulturalnej;
– danych statystycznych i analiz, m.in. GUS, danych z resortu kultury;
– dokumentów planistycznych, strategicznych i programowych opracowanych na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym (obejmujących obszary objęte przedmiotowym badaniem);
– dokumentacji projektowej przeprowadzanych inwestycji w infrastrukturze kulturalnej.
Inwestycje infrastrukturalne traktowane są jako w Regionalnych Programach Operacyjnych jako czynnik stymulujący rozwój społeczno-gospodarczy województw. Projekty RPO planują między innymi realizację inwestycji z zakresu infrastruktury kulturalnej. Poprzez umiejętne wykorzystanie walorów poszczególnych regionów, podejmowane inwestycje przyczyniają się do zachowania i upowszechniania wielokulturowej tradycji regionów, a także do stworzenia oferty turystycznej i kulturowej na wysokim poziomie. Wzrastająca konkurencja między ofertami turystycznymi powoduje konieczność rozwoju i promocji lokalnych i regionalnych produktów turystycznych i kulturowych. Rozwój infrastruktury kulturalnej jest również warunkiem wzrostu przyjazdów turystów zarówno krajowych, jak i zagranicznych oraz wzrostu dochodów generowanych z turystyki. Według danych statystycznych w latach 2003-2007 odnotowano w Polsce wzrost bazy turystycznej, m.in. hoteli, których liczba zwiększyła się z 1155 do 1370. Wiąże się z tym wzrost ruchu turystycznego, szczególnie wśród turystów zagranicznych. W 2007 r. 4,4 mln gości zagranicznych korzystało z miejsc noclegowych w Polsce, tj. o 1,1 mln więcej niż w 2003 r. Rozwój turystyki w Polsce jest widoczny zwłaszcza po akcesji Polski do UE, a istotnym czynnikiem było otwarcie granic Unii dla nowych państw członkowskich w rezultacie wejścia Polski do strefy Schengen (Ocena postępów Polski w konwergencji z krajami UE..., dz. cyt., s. 76-77). W związku z tym kultura bardzo skutecznym sposobem promocji regionu. Szczególne znaczenie ma ukierunkowanie działań na zaspokajanie określonych potrzeb kulturalnych turystów oraz kształtowanie wizerunku regionu w kontekście turystyki kulturowej (Konferencja konsultacyjna „Infrastruktura społeczna: kultura i turystyka oraz infrastruktura zdrowotna w ramach Narodowej Strategii Spójności (Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia) 2007-2013”. Ministerstwa Rozwoju Regionalnego 23 czerwca 2006 r, http://www.mrr.gov.pl/Aktualnosci/Fundusze unijne 07-13/Documents/... , s. 1-2 05.03.2009).
W ramach 16 RPO wspierane są inwestycje z zakresu infrastruktury społecznej, w tym infrastruktury kulturalnej poprzez nadawanie nowych funkcji obszarom zdegradowanym, rozbudowę sieci instytucji kultury przyczyniającej się do aktywizacji społeczeństwa, czy też przedsięwzięcia promocyjne, doradcze, szkoleniowe, edukacyjne, kulturalne mające na celu przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom społecznym danego regionu. Ponadto podejmowane są działania w ramach rozwoju i modernizacji infrastruktury kultury i turystyki, w tym działania z zakresu turystyki aktywnej, biznesowej, czy tworzenia produktu „turystyka kulturowa”, a także działania z zakresu promocji walorów kulturowych poszczególnych regionów (Tamże, s. 2, patrz także: E. Wysocka, Turystyka jako czynnik podnoszenia atrakcyjności i konkurencyjności regionu, http://www.dalczegopolska.pl/index.php?p=art1 , 05.03.2009).
Należy jednak zaznaczyć, że pomiędzy kulturą a turystyką mogą występować sprzeczności stanowiące poważne bariery w rozwijaniu potencjalnych możliwości współdziałania. Najczęściej są to: komercjalizacja, ujednolicanie, spłycanie oraz fałszowanie kultury na potrzeby turystyki oraz w szczególności: różnice w sposobie funkcjonowania instytucji i firm, wzajemne uprzedzenia pracowników obu sektorów, brak zrozumienia potrzeb i oczekiwań partnerów, niepotrzebna rywalizacja ograniczająca chęci do współpracy (A. Stasiak (red.), Kultura i turystyka: razem czy oddzielnie? WSTH, Łódź 2007, s. 16).
Wsparcie finansowe dla infrastruktury kulturalnej jako czynnika rozwoju regionu przewiduje również Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Priorytet XII Kultura i dziedzictwo kulturowe. Głównym celem tego priorytetu jest wykorzystanie potencjału kultury i dziedzictwa kulturowego o znaczeniu światowym i europejskim dla zwiększenia atrakcyjności Polski (Konferencja konsultacyjna „Infrastruktura społeczna...”, dz. cyt., s. 3).
Wdrażanie Priorytetu XII odbywa się na podstawie dwóch działań:
– ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego oznaczeniu ponadregionalnym;
– rozwój oraz poprawa stanu infrastruktury kultury o znaczeniu ponadregionalnym.
Wykorzystanie wszelkiego typu infrastruktury kulturalnej jako czynnika rozwoju gospodarczego w regionie powinno być oparte na wyrażonej w programach rozwoju regionalnego spójnej polityce pozwalającej na wykorzystanie wybitnych walorów kulturowych. Odnosi się to zarówno do całego regionu, stolicy województwa oraz układów sieciowych. Szczególne znaczenie odgrywa rola metropolii, czyli stolicy regionu, jako miejsca koncentracji obiektów kulturalnych o najwyższej jakości, posiadającej profesjonalną kadrę, bazę hotelową, hostelową i gastronomiczną oraz będącej miejscem informacji i promocji markowych produktów kultury oraz miejscem intensywnych kontaktów turystów krajowych i zagranicznych. Należy przy tym podkreślić istotną rolę kadr zarządzających infrastrukturą kulturalną kumulujących wysiłki zwłaszcza w sferze marketingu i promocji potencjału kultury regionalnej.